Την έντονη ανησυχία τους για την απότομη και γρήγορη αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς εξέφρασαν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC). Η ιλαρά βρίσκεται σε άνοδο στην Ευρώπη και αποτελεί απειλή για άτομα όλων των ηλικιακών ομάδων.
Η εκτίμηση είναι ότι τα κρούσματα ιλαράς αναμένεται να συνεχίσουν να αυξάνονται τους επόμενους μήνες λόγω της μείωσης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, η οποία καταγράφηκε στη διάρκεια της πανδημίας Covid, της μεγάλης πιθανότητας εισαγωγής από περιοχές με έντονη κυκλοφορία του ιού και του γεγονότος ότι τους επόμενους μήνες αναμένεται κορύφωση της ιλαράς.
Η εξαιρετικά μεταδοτική αυτή ασθένεια που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, ιδιαίτερα σε παιδιά και ευάλωτα άτομα, μπορεί να προληφθεί μέσω του εμβολιασμού, γι αυτό τα υγειονομικά συστήματα έχουν ξεκινήσει εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Τι γίνεται όμως στην Ελλάδα;
Σε αυξημένη επαγρύπνηση βρίσκονται και οι υγειονομικές αρχές στη χώρας μας, καθώς εκτιμάται ότι η ανοδική τάση αναμένεται να συνεχιστεί εάν δεν ληφθούν μέτρα.
Το 2024, επιβεβαιώθηκαν έξι ύποπτα κρούσματα και αναμένονται τα αποτελέσματα της φυλογενετικής ανάλυσης ώστε να προσδιορισθούν με ακρίβεια οι πύλες εισόδου του ιού στη χώρα.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ απευθύνθηκε στο Εργαστήριο Αναφοράς Ιλαράς και Ερυθράς που βρίσκεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ και, υπό την επιστημονική επίβλεψη του Δρ Ε. Αγγελάκη, ιατρού βιοπαθολόγου, διευθυντή Ερευνών και την τεχνική καθοδήγηση της Δρ Ε. Χορευτή, βιολόγου, ειδικής λειτουργικής επιστήμονα, δραστηριοποιείται στην εργαστηριακή διερεύνηση των ύποπτων κρουσμάτων που προκαλούνται από τους ιούς της ιλαράς και της ερυθράς.
Το Εργαστήριο συμμετέχει στο παγκόσμιο δίκτυο εργαστηρίων (ένα από κάθε χώρα), που έχει δημιουργήσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την παρακολούθηση της ιλαράς. Το Εργαστήριο διαπιστεύεται ετησίως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Αναφοράς Ιλαράς και Ερυθράς στο Λουξεμβούργο.
Σε ό,τι αφορά στην εξάλειψη του ιού της ιλαράς στην Ευρώπη, το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς και τα λοιπά μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου (LabNet) είναι σε ετοιμότητα προκειμένου να εντοπίζονται τα «hot spots» της κυκλοφορίας του ιού και να προσδιορίζονται οι οδοί μετάδοσής τους από χώρα σε χώρα.
Ο ρόλος του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς είναι η επιβεβαίωση των κρουσμάτων ιλαράς, με μοριακό έλεγχο σε φαρυγγικά επιχρίσματα και με ορολογικό έλεγχο με εξέταση του αίματος του ασθενούς, ώστε να επιτευχθεί η ορθή διάγνωση, δεδομένου του ότι και άλλα εξανθηματικά νοσήματα έχουν παρόμοια εικόνα. Επίσης, το Εργαστήριο πραγματοποιεί την περαιτέρω διερεύνηση και επιβεβαίωση κρουσμάτων από όλα τα δημόσια και ιδιωτικά εργαστήρια της χώρας. Το εργαστήριο χρησιμοποιεί εξειδικευμένες τεχνικές για την ανάλυση του γονιδιώματος και τον γενετικό χαρακτηρισμό των στελεχών του ιού της ιλαράς, με στόχο την επιδημιολογική πορεία του ιού και τα στελέχη του ιού απομονώνονται σε καλλιέργειες.
Η τρέχουσα κατάσταση
«Η άνοδος των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων ιλαράς σε πολλές χώρες της Ευρώπης από τις αρχές του έτους, έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία στις Αρχές της Δημόσιας Υγείας της χώρας μας», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αγγελάκης.
Την περίοδο 2000-2017 σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ετήσιος αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων ιλαράς μειώθηκε κατά μέσο όρο 59%. Από το 2017 και μετά έχουν σημειωθεί επιδημίες ιλαράς σε όλες τις ηπείρους ανεξαιρέτως.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε 41 ευρωπαϊκά κράτη το 2022 σημειώθηκαν 941 επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς, ενώ το 2023 υπήρξε μία ανησυχητική αύξηση με αποτέλεσμα ο αριθμός να ανέλθει στα 42.200.
Συγκεκριμένα, η Ρουμανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία κατέγραψαν 1.078, 101, 73 και 39 κρούσματα, αντίστοιχα. Η αύξηση των κρουσμάτων επιταχύνεται ολοένα τους τελευταίους μήνες και η ανοδική τάση αναμένεται να συνεχιστεί εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την αποφυγή περαιτέρω εξάπλωσης, τονίζει ο κ. Αγγελάκης.
Στην Ελλάδα, από το 2020 έως και το 2023 δεν επιβεβαιώθηκε κανένα κρούσμα ιλαράς. Το 2024, και συγκεκριμένα μέσα στο πρώτο μισό του Φεβρουαρίου, επιβεβαιώθηκαν έξι ύποπτα κρούσματα, ένα από την Θεσσαλονίκη, τέσσερα από τα Χανιά και ένα από την Αθήνα. Παρόλο που τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι τα κρούσματα από τις προαναφερθείσες περιοχές δεν συνδέονται μεταξύ τους, αναμένονται τα αποτελέσματα της φυλογενετικής ανάλυσης ώστε να προσδιορισθούν με ακρίβεια οι πύλες εισόδου του ιού στη χώρα. Μέχρι στιγμής, δεν έχουν προκύψει άλλα ύποπτα κρούσματα, ενώ η επιτήρηση συνεχίζεται με τη συνεργασία του ΕΟΔΥ και των Υγειονομικών Αρχών της χώρας.
Ιλαρά: Εξαιρετικά μεταδοτική και σοβαρή ασθένεια
Η ιλαρά είναι μια οξεία ιογενής ασθένεια του αναπνευστικού. Μεταδίδεται μέσω των σταγονιδίων που εντοπίζονται στους βλεννογόνους της μύτης και του φάρυγγα και είναι εξαιρετικά μολυσματική: ένα άτομο το οποίο νοσεί μπορεί δυνητικά να μεταδώσει τον ιό σε τουλάχιστον άλλα οχτώ, ενώ ο ιός SARS-CoV-2 ο οποίος προκαλεί τη COVID-19, σε μόλις τρία. Τα γενικότερα συμπτώματα της λοίμωξης περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό – έως 40 ° C – κακουχία, βήχα και επιπεφυκίτιδα, ενώ χαρακτηριστική είναι η εμφάνιση των κηλίδων Koplik στη στοματική κοιλότητα και η ταχεία εξάπλωση ενός κηλιδοβλατιδώδους εξανθήματος σε όλο το σώμα (Εικ.1)
Πρόκειται για σοβαρή ασθένεια, όπου 6 – 20% των ανθρώπων που θα νοσήσουν θα έχουν σαν επιπλοκή ωτίτιδα, διάρροια, ή πνευμονία, ενώ ένας στους 1000 ασθενείς θα αναπτύξει εγκεφαλίτιδα. Μία σπάνια επιπλοκή της νόσου είναι η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτις, η οποία εμφανίζεται έως και επτά χρόνια μετά τη λοίμωξη. Επιπροσθέτως, η ιλαρά έχει βαρειά κλινική εικόνα σε άτομα ανοσοκατεσταλμένα όπως, για παράδειγμα, από λοίμωξη από ιό HIV, λευχαιμία, λέμφωμα, κακοήθεια ή ακτινοθεραπεία.
Πρόληψη με εμβολιασμό
Το βασικό μέτρο πρόληψης της νόσου είναι ο εμβολιασμός. Στην Ελλάδα το εμβόλιο εντάχθηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών το 1981 με μία δόση, ενώ από το 1999 χορηγούνται δύο δόσεις. Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου είναι υψηλή, 93% μετά από την πρώτη δόση και 97% μετά και την δεύτερη, στο πρώτο και πέμπτο έτος ηλικίας αντίστοιχα, ενώ η διάρκεια της ανοσίας είναι ισόβια.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα παρακάτω εμβόλια:
- M-M-R VaxPro (Sanofi Pasteur): Εξασθενημένα στελέχη των ιών της ιλαράς (Ender’s/Edmonston) και της παρωτίτιδας (Jeryl Lynn) και εξασθενημένα στελέχη του ιού της ερυθράς (Wistar RA 27/3) που έχουν καλλιεργηθεί σε ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα.
- PRIORIX (GSK): Εξασθενημένα στελέχη των ιών της ιλαράς (Schwarz) και της παρωτίτιδας (RIT 4385 προερχόμενο από το στέλεχος Jeryl Lynn) τα οποία καλλιεργούνται σε ινοβλάστες εμβρύου όρνιθας και του εξασθενημένου στελέχους του ιού της ερυθράς (Wistar RA 27/3) το οποίο καλλιεργείται σε ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα.
- PRIORIX-TETRA (GSK): Περιέχει τα εξασθενημένα στελέχη των ιών της ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς όπως και στο PRIORIX, συν το εξασθενημένο στέλεχος του ιού της ανεμευλογιάς (Oka-strain), το οποίο έχει καλλιεργηθεί σε ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα.
Σύμφωνα με τις οδηγίες της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμού και την αντίστοιχη Εγκύκλιο που εξέδωσε στις 9 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας Ειρήνη Αγαπηδάκη συστήνονται τα παρακάτω :
- Σε παιδιά και εφήβους συστήνονται 2 δόσεις του εμβολίου MMR, με τη 2η δόση να χορηγείται σε ηλικία 24-36 μηνών (μπορεί όμως να χορηγηθεί και νωρίτερα, αρκεί να έχουν περάσει 4 εβδομάδες μετά την πρώτη δόση). Και οι δύο δόσεις πρέπει να χορηγούνται μετά το 12ο μήνα ζωής. Παιδιά και έφηβοι που δεν έχουν εμβολιασθεί με τη 2η δόση πρέπει να αναπληρώσουν το ταχύτερο δυνατόν.
- Σε περιόδους επιδημίας μπορεί να γίνεται εμβολιασμός με MMR από την ηλικία των 6 μηνών. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να επανεμβολιάζονται με 2 δόσεις MMR μετά την ηλικία των 12 μηνών σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Βρέφη ηλικίας 6 έως 11 μηνών που πρόκειται να επισκεφτούν χώρες στις οποίες ενδημούν η ιλαρά, η παρωτίτιδα και η ερυθρά συστήνεται να εμβολιαστούν με μια (1) δόση του εμβολίου MMR πριν την αναχώρησή τους.
- Αναφορικά με τους ενήλικες, τονίζεται ότι σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμανεμβολιασμών ενηλίκων, τα άτομα που γεννήθηκαν πριν το 1970 θεωρούνται άνοσα.
Όσοι έχουν γεννηθεί μετά το 1970, θα πρέπει να έχουν εμβολιασθεί με δύο (2) δόσεις MMR, με μεσοδιάστημα τουλάχιστον 4 εβδομάδων μεταξύ των δόσεων. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει ιστορικό νόσησης ή το ιστορικό εμβολιασμού είναι άγνωστο, το άτομο θεωρείται μη εμβολιασμένο και συστήνεται η χορήγηση δύο δόσεων εμβολίου με ελάχιστο μεσοδιάστημα τεσσάρων εβδομάδων.
Ομάδες πληθυσμού σε ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο για νόσηση από ιλαρά είναι οι παρακάτω:
- Εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας
- Εκπαιδευτικοί
- Φοιτητές, σπουδαστές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης
- Ενήλικες που πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό
- Μέλη οικογενείας ατόμων με ανοσοκαταστολή
- Ασθενείς με HIV λοίμωξη (ο εμβολιασμός συστήνεται όταν τα CD4 ≥ 200/μL)».