Θα μπορούσε να ήταν σενάριο κινηματογραφικής ταινίας τρόμου: Ένας νέος άγνωστος ιός από την μακρινή Κίνα σκορπάει το θάνατο και μεταδίδεται γρήγορα από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Έχει ήδη φτάσει στην γειτονική Ιταλία και οι εικόνες από την πόλη Μπέργκαμο είναι τραγικές.
Στις 26 Φεβρουαρίου 2020, καταγράφεται το πρώτο κρούσμα covid-19 και στην Ελλάδα. Τα επιστημονικά δεδομένα είναι ελάχιστα. Κυριαρχεί ο φόβος για τον άγνωστο ιό και οι επιστήμονες προτείνουν δύσκολα μέτρα για να προστατεύσουν τον πληθυσμό.
Τέσσερα χρόνια μετά, το ΑΠΕ-ΜΠΕ ανατρέχει στα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Συνομιλεί με έναν από τους πρωταγωνιστές, τον Βασίλη Κοντοζαμάνη, σύμβουλο σήμερα του πρωθυπουργού σε θέματα Υγείας, αναπληρωτή υπουργό Υγείας την επίμαχη περίοδο. Κάθε απόγευμα μαζί με τους επιστήμονες «έμπαινε» στα σπίτια μας για να μας ενημερώσει για την αντοχή του συστήματος υγείας και τα μέτρα που ελάμβανε το υπουργείο για την προστασία των πολιτών.
«Η πανδημία ήταν μία πρωτόγνωρη συνθήκη που σάρωσε τις ζωές μας. Τίποτα δεν ήταν κανονικό. Τέσσερα χρόνια μετά μπορώ να πω, πως ζήσαμε την «τέλεια καταιγίδα», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Κοντοζαμάνης. Μιλάει για τις δύσκολες αποφάσεις που έπρεπε να ληφθούν και όπως λέει «προτεραιότητα ήταν ο άνθρωπος».
Αναφέρεται στο Εθνικό Σύστημα Υγείας που «άντεξε» και σήκωσε το βάρος της λοίμωξης covid-19, σημειώνοντας ότι «η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για στοχευμένες και ολιστικές πολιτικές στο χώρο της Υγείας…». Όπως λέει «λειτούργησε ως το κουμπί επανεκκίνησης που χρειαζόταν το ΕΣΥ». Σχετικά με τα μαθήματα που μας έδωσε σε επίπεδο συνεργασίας με την ΕΕ ο κ. Κοντοζαμάνης τονίζει: «Τα έζησα όλα από μέσα. Αν η ΕΕ δεν κινούνταν συλλογικά, το εμβολιαστικό πρόγραμμα δεν θα ήταν αυτό που ξέρουμε». Σήμερα ως μέλος της Αρχής Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (HERA) ο κ. Κοντοζαμάνης εργάζεται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε τα μαθήματα της πανδημίας «να μετουσιωθούν με αποτελεσματικότητα σε “πιλότο” στο ενδεχόμενο μιας νέας πανδημικής κρίσης».
Ακολουθεί η συνέντευξη του Βασίλη Κοντοζαμάνη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη δημοσιογράφο Έφη Φουσέκη
Ερ: Βρεθήκατε στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά της λοίμωξης covid-19, αρχικά ως υφυπουργός Υγείας και στη συνέχεια ως αναπληρωτής υπουργός. Τέσσερα χρόνια μετά, τι σας έχει μείνει πιο έντονα από την αντιμετώπιση της πανδημίας; Ποιες ήταν οι πιο δύσκολες αποφάσεις που πήρατε;
Απ: Η πανδημία ήταν μία πρωτόγνωρη συνθήκη που σάρωσε τις ζωές μας. Τίποτα δεν ήταν κανονικό. Τέσσερα χρόνια μετά μπορώ να πω, πως ζήσαμε την «τέλεια καταιγίδα». Στην αρχή, ο εχθρός ήταν άγνωστος και προφανώς ο φόβος κυριαρχούσε. Δεν ήταν εύκολες εκείνες οι μέρες, τα δεδομένα λίγα, οι προβλέψεις δυσμενείς και ζοφερές βλέποντας τι συνέβαινε στη γειτονική μας Ιταλία.
Έπρεπε, λοιπόν, μέσα σ’ αυτό το «παγωμένο» περιβάλλον, που όλα περιστρέφονταν, παγκοσμίως, γύρω από την πανδημία, να συγκροτηθούμε, να σχεδιάσουμε, να υλοποιήσουμε. Ήταν εύκολο; Όχι. Έπρεπε, όμως, να κρατηθούμε όρθιοι. Οι μεγάλες κρίσεις χρειάζονται γρήγορες και γενναίες αποφάσεις. Κάθε απόφαση είχε μία θεμελιώδη αρχή: «Πάνω και πρώτα απ’ όλα ο άνθρωπος». Με αυτή την προτεραιότητα πορευτήκαμε. Δεν ήταν ελαφρύ, αβίαστο και ανώδυνο την περίοδο που η Πατρίδα γύριζε σελίδα, που η αισιοδοξία κυριαρχούσε στην ελληνική κοινωνία να κλειστούμε στα σπίτια μας. Έπρεπε, όμως. Προστατεύσαμε τους πολίτες και κερδίσαμε πολύτιμο χρόνο που τον αξιοποιήσαμε για την πρωτοφανή ενίσχυση του ΕΣΥ. Σταθήκαμε ως Κυβέρνηση στο ύψος των περιστάσεων. Λειτουργήσαμε ομαδικά, άμεσα και μεθοδικά και για αυτό νιώθω μεγάλη υπερηφάνεια και ικανοποίηση που ήμουν μέλος της ομάδας που διαχειρίστηκε με επιτυχία την πανδημία.
Ερ: Ποια είναι τα διδάγματα από την πανδημία; Τι κάναμε καλά, τι λάθος και τι πρέπει να κάνουμε, καθώς ο ιός εξακολουθεί να βρίσκεται ανάμεσά μας, αλλά και για να είμαστε προετοιμασμένοι για ενδεχόμενη νέα απειλή ;
Απ: Ξέρω από πρώτο χέρι τον αγώνα εκείνης της περιόδου. Η Ελλάδα ξεπέρασε σε σύντομο χρονικό διάστημα παθογένειες δεκαετιών. Το σύστημα υγείας έπρεπε να κρατηθεί όρθιο. Επενδύσαμε στην αλήθεια και στην εμπιστοσύνη. Λειτουργήσαμε με υπευθυνότητα και ενσυναίσθηση. Είπαμε τα πάντα στους πολίτες με αμεσότητα και ειλικρίνεια και συγκρουστήκαμε με τον μύθο του λεγόμενου πολιτικού κόστους. Παράλληλα, πορευτήκαμε με ανυποκρισία και θάρρος μαζί με τους ανθρώπους της υγείας, γιατρούς, νοσηλευτές, υγειονομικούς, που έβαλαν πλάτη και στάθηκαν από την πρώτη στιγμή στην πρώτη γραμμή της μάχης. Τα αποτελέσματα της ειλικρίνειας και η σχέση εμπιστοσύνης που χτίσαμε είναι το μεγαλύτερο δίδαγμα. Η χώρα μας έγινε παράδειγμα προς μίμηση. Όταν ισχυρά συστήματα υγείας κατέρρεαν, το ΕΣΥ άντεξε. Τα κάναμε όλα τέλεια; Προφανώς και όχι. Δεν κάνει λάθος, όποιος δεν δουλεύει. Αποκτήσαμε, όμως, πολύτιμη γνώση και εμπειρία και η πρόκληση του σήμερα είναι τα μαθήματα και οι κατακτήσεις να γίνουν πράξεις, που θα οδηγήσουν στην επόμενη μέρα.
Ερ: Η αντιμετώπιση της πανδημίας ανέδειξε την ανάγκη για ένα σύγχρονο και ισχυρό ΕΣΥ. Ωστόσο αυτό εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και οι προσπάθειες που γίνονται για την αναβάθμισή του μοιάζουν σπασμωδικές. Μήπως χρειάζονται πιο γενναία μέτρα δεδομένου ότι πρόκειται για μεγάλο στόχο που χρειάζεται ανάλογη προσπάθεια ;
Απ: Η πανδημία ανέδειξε την ανάγκη για στοχευμένες και ολιστικές πολιτικές στο χώρο της Υγείας που στη χώρα μας είχε ούτως ή άλλως δοκιμαστεί σκληρά κατά τη 10ετή οικονομική κρίση. Λειτούργησε ως το κουμπί επανεκκίνησης που χρειαζόταν το ΕΣΥ. Παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, η διαχείριση της αποτέλεσε καταλύτη αλλαγών. Ποτέ άλλοτε, το ΕΣΥ δεν εφοδιάστηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα με τόσους πόρους, υλικούς, οικονομικούς, ανθρώπινους. Δημιουργήθηκε μια σημαντική παρακαταθήκη, όπως ο υπερ διπλασιασμός των κλινών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, η οποία βρίσκεται στον πυρήνα της δράσης για το «νέο», Σύγχρονο Σύστημα Υγείας. Σήμερα, έχω την τιμή να είμαι σύμβουλος του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη για θέματα υγείας και εργαζόμαστε ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν κρυβόμαστε, δεν είμαστε εκεί που θα θέλαμε να είμαστε. Έχουν γίνει, όμως, σπουδαία βήματα και η εικόνα αλλάζει. Το Υπουργείο Υγείας με συνέχεια και κόντρα στην αποσπασματικότητα κάνει σοβαρή δουλειά. Υπάρχουν προκλήσεις μπροστά μας. Το νέο ΕΣΥ θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια, καινοτομία, καλύτερο συντονισμό, ευελιξία, διαλειτουργικότητα και διασύνδεση. Χρειάζεται αναβάθμιση των υποδομών και ενίσχυση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού, στοχευμένα, σύμφωνα με τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να παρέχουμε τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας που αξίζουν στους πολίτες. Γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε και πώς να το κάνουμε.
Ερ: Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της πανδημίας και εσείς συνεργαστήκατε με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Είσαστε ικανοποιημένος από αυτή τη συνεργασία; Σήμερα, είμαστε σε επίπεδο ως χώρα, ως Ευρώπη, αλλά και παγκόσμια να αντιμετωπίσουμε μια νέα υγειονομική κρίση ανάλογου μεγέθους με τον κορονοϊό;
Απ: Η καλύτερη δυνατή προετοιμασία για να γίνει καλή δουλειά αύριο, είναι να γίνει πολύ καλή δουλειά σήμερα. Κανείς δεν αποκλείει την περίπτωση στο σύγχρονο περιβάλλον οι υγειονομικές κρίσεις να μας χτυπούν συχνότερα την πόρτα. Η περίοδος της πανδημίας μας κληροδότησε, μεταξύ άλλων σπουδαίων μαθημάτων και πολύτιμη εμπειρία και γνώση για τη διαχείριση έκτακτων υγειονομικών κρίσεων και αναγκών. Σήμερα, ως μέλος της Αρχής Ετοιμότητας και Αντιμετώπισης Καταστάσεων Έκτακτης Υγειονομικής Ανάγκης (HERA) εργάζομαι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε τα μαθήματα αυτά να μετουσιωθούν με αποτελεσματικότητα σε «πιλότο» στο ενδεχόμενο μιας νέας πανδημικής κρίσης. Η HERA είναι μια φιλόδοξη προσπάθεια, ένα πολύτιμο εργαλείο με σαρωτικές δυνάμεις που διαδραματίζει έναν ξεχωριστό πανευρωπαϊκό ρόλο, επενδύοντας στην κατεύθυνση της προετοιμασίας. Ποτέ πριν δεν είχε η ΕΕ τη δυνατότητα να αγοράζει και να αποθηκεύει κρίσιμο υλικό ή να προχωρήσει στη λήψη αποφάσεων έκτακτης ανάγκης με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις σε περιόδους κρίσης.
Ερ: Στον ένα χρόνο πανδημίας είδαμε ότι το κάθε κράτος προσπαθούσε μόνο του να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις, αλλά στον τομέα των εμβολίων υπήρξε συσπείρωση κάτω με την ομπρέλα της ΕΕ. Συζητάτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο «κοινή πολιτική υγείας» ;
Απ: Σε έναν κόσμο γεμάτο αστάθεια διαπιστώνουμε πόσο σημαντικό είναι να ανήκεις στην Ευρώπη. Όσο κι αν η Ευρώπη κατηγορείται καθημερινά για αγκυλώσεις και γραφειοκρατία είναι γεγονός ότι η ζωή έξω από αυτήν θα ήταν διαφορετική. Η πανδημία αποτελεί το πιο πρόσφατο εμφατικό παράδειγμα. Φανταστείτε να κινούμασταν ατομικά ως κράτος και όχι συλλογικά ως Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ισχύς εν τη ενώσει. Τα έζησα όλα από μέσα. Αν η ΕΕ δεν κινούνταν συλλογικά, το εμβολιαστικό πρόγραμμα δεν θα ήταν αυτό που ξέρουμε. Η ταχύτητα με την οποία συνδυάστηκαν τόσες πολλές διαφορετικές πτυχές, τόσοι πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι προκειμένου να προστατευτούμε από τον κορονοϊό είναι μια ιστορία επιστημονικής καινοτομίας και εφευρετικότητας, η οποία στηρίχθηκε στη διαρκή συνεργασία, σε έγκαιρες πολιτικές αποφάσεις και σε τεράστιες ιατρικές και υλικοτεχνικές προσπάθειες. Φανταστείτε η κάθε χώρα να έπρεπε να πάει να διαπραγματευτεί εμβόλια με φαρμακευτικούς κολοσσούς. Είναι διαφορετικό να διαπραγματεύεται ένας μόνος του απ ότι 27 μαζί και οικονομικά και ποσοτικά.
Οι κρίσεις στον τομέα της υγείας συνιστούν μείζονα κίνδυνο για κάθε κράτος. Έγινε αντιληπτό από την ΕΕ πως οι στόχοι ασφάλειας της υγείας και προστασίας του πληθυσμού δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη – μέλη μεμονωμένα και απαιτείται αυξημένη παρέμβαση. Για το λόγο αυτό προχώρησε και στην ίδρυση της HERA. Η Ευρώπη επομένως, στοχεύει να είναι καλύτερα προετοιμασμένη για να προβλέψει και να αντιμετωπίσει από κοινού τους συνεχείς και αυξανόμενους κινδύνους, όχι μόνο των πανδημιών, αλλά και των ανθρωπογενών απειλών, όπως η βιοτρομοκρατία, συμπεριλαμβανομένων των χημικών, βιολογικών και πυρηνικών απειλών.
Με αυτό το σκεπτικό, υλοποιείται μία κοινή πολιτική υγείας.
Ερ: Γράψατε βιβλίο για τις εμπειρίες σας από τον «πόλεμο» με την πανδημία, με τίτλο «Επίκαιρη ερώτηση: Πανδημία». Ικανοποιήσατε μια εσωτερική σας ανάγκη, είχατε σκοπό την ενημέρωση του κόσμου ή και τα δυο αυτά μαζί ;
Απ: Η πανδημία μας σημάδεψε συλλογικά ως κοινωνία και ατομικά ως προσωπικότητες. Βίωσα και ένιωσα τα ίδια συναισθήματα με όλους. Θυμάμαι ακόμα την πόλη βουβή και ακίνητη. Θυμάμαι τον φόβο για το άγνωστο και φυσικά πόσο δύσκολο είναι να αναγκάζεσαι να πατάς stop στην καθημερινότητα σου για να προστατεύσεις τη ζωή σου. Μέσα σ αυτή την «έκρηξη» συναισθημάτων και βιωμάτων στο Υπουργείο Υγείας έπρεπε να παραμείνουμε και παραμείναμε στοχοπροσηλωμένοι. Η ευθύνη ήταν μεγάλη και περιθώρια αστοχιών δεν υπήρχαν. Η θωράκιση της χώρας έπρεπε να είναι συστηματική και οι αποφάσεις τολμηρές και γενναίες. Σ΄ αυτό το περιβάλλον πάντα φρόντιζα να βρω το χρόνο να ασχοληθώ με τις επίκαιρες ερωτήσεις, να αναδείξω τις κυβερνητικές επιλογές, αλλά και να παρέμβω διορθωτικά, όπου απαιτήθηκε, ανταποκρινόμενος στα προβλήματα των πολιτών. Είχα την πεποίθηση ότι μέσα σ όλα έπρεπε να προστατεύσουμε το δημοκρατικό διάλογο και να τον αναδείξουμε, όχι προσχηματικά, αλλά ουσιαστικά. Και κάπως έτσι, όταν πήραμε πίσω τις ζωές μας, σαν λογική συνέχεια θέλησα να γράψω. Το βιβλίο μου «Επίκαιρη ερώτηση: Πανδημία» απαντά σε μία εσωτερική ανάγκη να μοιραστώ τα όσα έζησα και ταυτόχρονα να συνεχίσω με ειλικρίνεια να ενημερώνω τον κόσμο για εκείνη τη συγκλονιστικά δύσκολη περίοδο. Το βιβλίο μου είναι μια γνήσια προσπάθεια να συνεχίσω να επενδύω στη σχέση ειλικρίνειας που χτίσαμε με τους πολίτες.